Het Huis van Helmond of van Brecht

Dit huis, dat, zooals wij hiervoren reeds zagen, aan de overzijde stond van de in dit Hoofdstuk onder a en b beschreven huizen en, met uitzondering van de plaats boven de Dieze, waarop thans de stal der Marechausséekazerne staat, welke plaats oudtijds een open water was, de geheele Westzijde van den Wolvenhoek besloeg, zoodat het ook een buitengewoon groot huis was, behoorde blijkens eene Bossche Schepenakte van 1531 (Reg. no. 139 f. 349 vso) aanvankelijk toe aan domina Margaretha de Helmont en het zal naar haar geweest zijn dat het oorspronkelijk het Huis van Helmond heette.

Diens vrouw was Isabella van Wytfliet, dochter van Antonius, heer van Hagoort en Gertrudis van Ackersloot genaamd van Ameronghen. Zij schonk hem een zoon Jan van Brecht, ridder 2), die dit huis van zijnen vader erfde en in 1535 werd aangesteld tot hoog- en laagschout der Stad en Meierij van den Bosch.

In 1538 trad hij op als gemachtigde van Jan van Brecht Jacobszn en van diens tweede echtgenoote Anna Monicx, weduwe van Frans van Halmale en dochter van Jan Monicx Janszn en Margriet Pelgrom de Bye. Toen in het jaar 1549 koning Philips II een bezoek aan den Bosch bracht, nam Maria douairière van Hongarije en Regentes der Nederlanden in het Huis van Brecht haren intrek en werd bij die gelegenheid tusschen dat huis en het Keizershof over de Dieze eene brug geslagen, opdat er voor gezegde vorstelijke personen tusschen die beide huizen eene communicatie zoude zijn 3).

Jan van Brecht, de eigenaar van dit huis, overleed 25 November 1558. Zijne vrouw was Elisabeth van Hunenberch, dochter van Jan, heer van Walbach en Dirckje van Uden genaamd van Herpen (dochter van Marcelis en Hedwig van der Dussen). Zij had hem deze kinderen geschonken:

a. Goessen, over wien nader;

b. Johan de oude, kanonik en zanger der O.L.V. Kerk te Aken;

c. Jacob, hoog- en laagschout der Stad en Meierij van den Bosch;

d. Dirck;

e. Arnd;

f. Marcelis, die huwde met Anna van Berckel, bij wie hij verwekte eene dochter Elisabeth van Brecht, welke huwde met 1° Johan van Hambroeck; 2° Jan van Leefdael, heer van Waalwijk, die in 1630 overleed.

g. Johan de jonge,

h. Anthonus;

i. Hercules Zacharias;

j. Coenraad;

k. Catharina, die huwde met Walraaf van Erp, heer van Erp en Vechel; toen hij weduwnaar van haar was, deed hij in 1598 afstand van den tocht harer nalatenschap, waartoe o.a. behoorde een huis met tuin in de Verwerstraat te den Bosch;

l. Hadewich, die huwde met 1° Abel van Coulster; 2° Zeger van Groesbeeck, heer van Groesbeeck;

m. Johanna;

n. Geertruid, non;

o. Elisabeth, non.

Elisabeth van Hunenberch overleefde haren man, Jan van Brecht; bij haar testament van 11 Januari 1568, dat zij in het Huis van Brecht maakte, legateerde zij aan haren zoon Goessen van Brecht: die twee gescilderde herders van de figuere van mijn man saliger en my, die hangen opt cleyn salet en onterfde zij haren zoon Anthonus van Brecht overmids hy hem nyet en heeft gereguleert naer mijn, als lancxt levende, raet ende advyss, maer contrarie dien tegens mynen wille, gelijck ick op myne waerheyt mits desen certificeer ende affirmeer, hem heeft nyet wel gedragen in den turblen ende beruerte onlancx, God betert, in de lande, van herwarts over gelege, gebuert tegen onsen alder genaedichste Heere, den Coninck.”

Na haren dood werden 25 Mei 1571 de nalatenschappen van haar en haren man gescheiden en alstoen werd ook het Huis van Brecht daadwerkelijk verdeeld.

Daarbij viel aan Johan van Brecht den oude, kanonik en zanger te Aken, van het Huis van Brecht ten deel: sekere huys met synen toebehoirten, gelegen by de Lombaertse brugge aen den watere by den grooten huyse van wylen heeren Janne van Brecht, ridder ende vrouwe Elisabeth van Hunenberch.

Toen hij, de kanonik Johan van Brecht de oude n.l., was komen te overlijden werd in 1597 diens nalatenschap veren daarbij voorschreven deel van het Huis van Brecht, dat nu werd gezegd te zijn: een huys, erve ende hoff met sijn toebehoerten, gestaen ende gelegen binnen dese stadt by de Lombaertsche brugge aen de water aldaer, neffens den grooten huyse wylen heer Jans van Brecht, nu Joncker Goeswyns van Brecht, toegescheiden aan zijnen broeder Jacob van Brecht, die na doode zijns vaders hoog- en laagschout der stad en Meierij van den Bosch was geworden en aan wien bij de scheiding van 25 Mei 1571 reeds ten deel was gevallen de heerlykheyd Hagoirt met hooge ende middelbare gerecht, visschery ende vogelry.

Diens vrouw was Josina de la Douve, welke hem deze kinderen schonk:

a. Jan;

b. Jacob, kanonik der O.L.V. kerk te Aken;

c. Philips, heer van Hagoort, in 1599 aangesteld tot hoog- en laagschout der stad en Meierij van den Bosch.

(Over het optreden der van Brecht's als hoog- en laagschouten zie men Taxandria VI p. 99 en vlgd;)

d. Anna, kanonikes te Maubeuge en na doode van haren broeder Philips vrouwe van Hagoort, dat zij in 1630 verkocht aan Everard van der Schueren, burgemeester van Gorinchem; het werd echter genaast door Eduard van Brecht, schepen van Antwerpen, zoon van Jan, burgemeester van die stad;

e. Josina van Brecht.

De sub b genoemde Jacob van Brecht erfde van zijnen vader het hiervoren omschreven deel van het Huis van Brecht; hij wilde het verkoopen, maar omdat het fideicommissair goed was, had hij daartoe de toestemming van de verwachters noodig; van daar dat in eene Bossche schepenakte van 9 October 1607 (Reg. n° 251 f. 118) daarover het volgende voorkomt: Alzoo heer Johan van Brecht, kanonik en zanger te Aken, bij zijn testament had bepaald, dat diegenen zijner erfgenamen, welke zonder kinderen stierven, de goederen, die hun van hem zouden zijn aangekomen, niet zouden mogen verkoopen maar dat die zouden moeten vererven op den naaste der familie van Brecht, zoo heeft Johan van Brecht, ridder, broeder van genoemden Johan, als naaste der familie van Brecht, er in toegestemd, dat Jacob van Brecht, kanonik te Aken, zal verkoopen: de huysinge, erve ende hoff, staende by de Lombartsche brugge op den hoek aldaer by het water en andersijds naast het Groot huys van Brecht, door dezen geërfd van eerstgenoemden Johan van Brecht.

Jacob van Brecht verkocht daarop 28 Januari 1608 (Reg. n° 251 f. 127 vso) dit deel van het Huis van Brecht aan Jan Marceliszn. van Megen. Den 5 April 1680 (Reg. n° 498 f. 215 vso) werd het weder verkocht en wel door: Isabella de Louna, wonende te Brussel, voor 1/3; Maria van Ravesteyn weduwe van Marcelis van der Sluys 4), med. doctor, voor 1/3; Helena van Ravesteyn en hare zuster Elisabeth van Ravesteyn weduwe van Jacob Beedyex 5), beiden dochters van Ruth Gabrielszn van Ravesteyn, wonende te Megen, ook voor 1/3, allen als erfgenamen van Margaretha van Megen, dochter van Jan Marceliszn voornoemd en weduwe van David de Bolsance, kolonel in

Dat overige, hetwelk in de scheidingsakte van 25 Mei 1571, zooals wij op blz. 96 reeds zagen, genaamd werd de groote huyse van wijlen heer Jan van Brecht, kwam bij die verdeeling aan zijnen zoon Goessen van Brecht, die daarin op 11 Januari 1585 te logeeren kreeg den koningsgezinden krijgsoverste Claude Barlaymont, heer van Haultepenne 6). Hij was president-schepen van den Bosch en proost der Ill. L. Vrouwe Broederschap aldaar, alsmede heer van het

a. Jan van Brecht, stierf jong;

b. Goijart van Brecht, stierf jong;

c. Margaretha van Brecht, huwde met 1° Willem van Erp. die een zoon zou geweest zijn van Walraaf, heer van Erp en Vechel en Johanna van Erp; 2° Maximiliaan Lubbert van Brederode, zoon van Reinier, heer van Cloetingen en Margaretha van Doerne Everardsdochter; 3° toen zij reeds 50 jaren oud was, Johan de Wasselin, heer van Wattines, ridder, die alstoen nog maar 20 jaren oud was en te Boxtel aan de Jan van Elmpt's brug een steenen, omgraven huis bezat, hetwelk omschreven werd als: „een steenen omgraven huys, erve, hoff, boogaert ende andere huysingen”, staande te Boxtel bij de brug „onder Onrode” tusschen het erf van het Convent der Clarissen aldaar ex uno en de Dommel ex alio, strekkende met het ander eind aan de straat aldaar; ook haren derden man overleefde zij en daar al hare huwelijken kinderloos waren gebleven, zoo stelde zij bij Schepenakte van den Bosch van 1625 het Groot Ziekengasthuis aldaar tot haren universeelen erfgenaam in, terwijl zij daarbij nog legaten vermaakte aan Maria van IJsselsteyn, hare staatsjuffrouw en de twee bastaarden van haren derden man. Bij eenen anderen uitersten wil schijnt zij echter haar deel in den groote huyse van Brecht aan anderen gelegateerd te hebben, zooals hierna zal blijken.

d. Elisabeth van Brecht, huwde met Jor. Jacques Maes, schout van Maastricht, die bij haar eene dochter Josina Maes verwekte, welke huwde met Jor. Jacques de Boisot, luitenant

De onder c en d genoemde kinderen van Brecht erfden van hunnen vader de groote huyse van Brecht; daarvan vermaakte Margaretha van Brecht haar deel daarin aan de kinderen van Jacques de Boisot en Josina Maes 9), die van hunne moeder het ander deel daarin erfden.

Genoemde Margaretha van Brecht en Jacques de Boisot hadden te voren met elkander kwestie gehad over hun recht op het deel van het Huis van Brecht, dat de Grootehuyse van Brecht geheeten werd en in eene Bossche schepenakte van 18 September 1612 aldus omschreven werd: huysingen, poorte, erven, hoven, achterhuysen, stallingen ende andere henne toebehoortten, genoempt de huysinge van Brecht, gestaen ende gelegen binnen dese stadt Achter de Wilt Vercken tussen de huysinge ende erffe der kijnderen Nicolaes van der Stegen ex uno ende tussen erffenisse Johans van Megen ex alio, streckende van de gemeyne straet totten water aldaer loopende, aan welk geschil blijkens eene zelfde akte van 12 April 1617 (Reg. n°. 342 f. 281) als volgt een einde werd gemaakt: vermits ingevolge vonnis van den Souvereinen Leenhof van Brabant van 4 Februari 1617, gewezen tusschen Jor. Jacob de Boisot, kapitein van eene compagnie voetvolk in dienst van Albert en Isabella, als man van Josina Maes, ter eenre en Johan de Wasselin, heer van Wattines, ridder, als man van Margaretha van Brecht, ter andere zijde, zij hun grootvaders en vadershuis, staande in den Bosch, in twee gelijke portiën moesten deelen, zoo hebben zij door tusschenspraak van Mr. Robert Swertsius, licentiaat in de godgeleerdheid en plebaan van 's Hertogenbosch, het (het Groot huis van Brecht n.l.) op nieuw onder elkander verdeeld en wel als volgt:

Johan de Wasselin en zijne vrouw Margaretha van Brecht

Daarentegen zullen Jor. Jacques de Boisot en zijne vrouw Josina Maes hebben en behouden: het cleyn quartier der voors. geheele huysinge, streckende van den grooten gevel van den voors. grooten quartier noortwaerts mette plaetsse, daervoir gelegen, van de yerste rame van de keucken van den cleynen quartier aff totten stijl van de voors. galerye ende van daer voorts opten hoeck van den venster, in de voors. galerye gemaeckt, suytwaerts ende soo voorts, de plaetse metter poorte, twee stallen, brouwhuys metten brouwgetouwe, stallingen, huysingen by Willemken van Empel bewoont, galerije over de Diese, washuys opte Diese, ende den geheelen hoff tusschen beyde gelegen; verder werden toen geregeld hunne wederzijdsche rechten en verplichtingen als geburen, waarbij nog werd vermeld, dat het hierbedoelde Groot huis van Brecht eenen toren had.

De kinderen van Jacques de Boisot en Josina Maes voornoemd waren:

Marie Frangoise de Boisot; Jacques de Boisot, kanonik der St. Servaaskerk te Maastricht; IJsabella Adryana de Boisot, echtgenoote van Franchoys de la Torre, heer van Valckenisse en Lucia Helena de Boisot; zij verkochten 6 Augustus 1647 (Reg.no. 393 f. 623 vso) aan Anna van Hambroeck, vrouwe van Jekschot en Pasbogaard 10) onder St. Oedenrode, eenig kind

Den 20 November 1657 (Reg. no. 413 f. 74 vso) werd het groote huys van Brecht ten laste van Anna van Hambroeck, die het als gezegd in twee gedeelten had gekocht, gerechtelijk verkocht. Koopster van het laatstgemeld gedeelte daarvan werd

Bij den gerechtelijken verkoop van 20 November 1657, die, als voormeld, ten laste van Anna van Hambroeck geschiedde, werd het gedeelte van den grooten huyse van Brecht, dat gelegen was tusschen het aan Elisabeth van Grevenbroeck verkochte gedeelte en het huis der familie Van der Stegen, gekocht door Huybert van Berckel, schepen van den Bosch en zijne zusters Elisabeth en Maria. Van dezen erfden het hunne oom- en moeizegsters Margaretha Vermeer, echtgenoote van Jacob Snouckaert van Schauburg, heer van den Binckhorst 12); Catharina Vermeer en Justina Proost, dochter van Jan Baptist en Aldegonda Vermeer 13) en echtgenoote van Christoffel Samuel de Meyere; de beide eerstgenoemde erfgenamen, alsmede genoemde de Meijere in diens hoedanigheid van vader-voogd over zijne minderjarige kinderen, door hem bij zijne genoemde echtgenoote verwekt, verkochten 14 October 1697 (Reg. no. 482 f. 160) dit deel van het Groot huis van Brecht aan Johan Baptist Huygermans, woonachtig te den Bosch; het werd toen omschreven als volgt: eene huysinge, erve, poorte, voorpleyne, stallinge, hof ende achterhuys, gestaen achter het Wilt Vercken tusschen huys ende erve der kinderen Jans van der Stegen Nicolaeszn ex uno ende tusschen de huysinge ende erve, hiertegens afgedeylt, toecomende de vrouwe van Zuylichem, ex alio, streckende voor van de straet tot op 't water de Diese; item alnoch een andere cleyne seydelhuysinge met syne gronden, gestaen alhier achter het Wilt Vercken voors. nevens eene stallinge ex uno ende nevens erve Willems Loenisken van Wyck ex alio, streckende

Van genoemden Johan Baptista Huygermans 14) kwam laatstbedoeld gedeelte van het Groot huis van Brecht aan Heribertus Huygermans, 4 Maart 1664 gedoopt als zoon van Jacob Huygermans Gerardszoon en Maria Steenbackers Arnoldsdochter en echtgenoot van Geertruid Gast; van hen vererfde het op hun eenig kind Catharina Huygermans; deze laatste huwde in eersten echt met mr. Petrus Nagelmaeckers Senior, eerder weduwnaar van Johanna Maria van den Endepoel, wien zij schonk eenen zoon mr. Petrus Nagelmaeckers, die in 1768 te Gorinchem en in 1788 te Brussel woonde en heer van den Elzenbosch onder Nuland was 15).

Catharina Huygermans hertrouwde na doode van haren genoemden man met mr. Adriaan Schoneus, advocaat te 's-Hertogenbosch, die bij haar deze kinderen verwekte: a. Albertina

De genoemde kinderen en kleinkinderen van Catharina Huygermans, voor zooverre zij althans toen nog in leven waren, zijnde: mr. Petrus Nagelmaeckers, wonende te Gorinchem; Albertina Schoneus, woonachtig te den Bosch en Martinus van Bommel 17), wonende te Leiden, als vader-voogd over zijne minderjarige kinderen, geboren uit zijn huwelijk met wijlen Geertruid Elisabeth Schoneus, verkochten 9 October 1767 (Reg. no. 579 f. 75 vso) laatstbedoeld deel van het groot huys van Brecht aan Johan Sartorius, koopman te den Bosch; het werd toen omschreven als: huis met erf, tuin, open plaats en koetshuis, staande in den Wolfshoek tusschen het erf van de Wed. van Adriaan van Wolfsbergen ex uno en het tot het huis der familie Van der Stegen behoord hebbend huis met erf, dat Gerard van Luynen, wonende te den Bosch, alstoen van hen kocht, ex alio. Genoemde Sartorius schijnt het laatstbedoeld deel van het groot van Brecht tot eene warmoezenierderij verbouwd te hebben, want toen hij het 9 October 1804 (Reg. no. 610 f. 389 vso) aan den in Dl. I p. 100 reeds genoemden Hendrik Christiaan Krijn, woonachtig te den Bosch, verkocht, werd het omschreven als volgt: huis en moestuin, koe- en paardstal in den Wolfshoek, begrensd ex uno door den heer Schrassert, ex alio door den heer Van Luynen; hij zal bij bedoelde verbouwing ook wel hebben afgebroken de bij laatstbedoelden verkoop al reeds niet meer bestaande poort van het Groot huis van Brecht, boven welke tijdens het leven van Van Heurn, blijkens diens Beschrijving, nog een steen stond, waarin het wapen van Van Brecht uitgehouwen was.

De gemeente den Bosch is thans ook eigenares van dit deel van het Groot huis van Brecht; zij brak in 1871 de daarop staande gebouwen af en bouwde daarvoor in de plaats eene Rijkskweekschool voor onderwijzers; zij heeft hiervan echter niet veel voldoening gehad, want het Rijk verplaatste in 1894 het personeel en de leerlingen van die school naar Nijmegen en liet de stad den Bosch met de gebouwen daarvan zitten, alles onder het voorwendsel, dat zij bouwvallig zouden zijn; tot dusverre bleek hiervan echter niets!